មាគ៌ាទៅកាន់ប្រាសាទបាយ័ន បើគេ ធ្វើដំណើរចេញពីភ្នំពេញទៅខេត្តសៀមរាប ដែលមានចម្ងាយផ្លូវ 312 គីឡូម៉ែត្រ តាមផ្លូវជាតិលេខ 6 ហើយបត់ចូលផ្លូវដែលមានដើមឈើ តូច ធំ អមសងខាង គេនឹងឃើញប្រាសាទមួយកំពុងឈរ ជ្រងោ លេចធ្លោឡើង នោះហើយគឺជាប្រសាទបាយ័ន។
ក្រោយពីបានបញ្ចប់បេសកកម្ម វេទិកាអ្នកសារព័ត៌មានស្ត្រី ដោយឡែកក្រុមស្ត្រី ដែល ជាអ្នកសារព័ត៌មាន បានធ្វើដំណើរ ទស្សនកិច្ចសិក្សាមួយទៅកាន់ប្រាសាទបាយ័ន ដែលជាបេតិកភណ្ឌជាតិខ្មែរ។ បើតាមការស្រាវជ្រាវ នៃឯកសារដែលចេញពីអាជ្ញាធរជាតិអប្សរានៅប្រវត្តិដ៏រុងរឿងមួយ នៃសម័យកាលនោះ ឲ្យដឹង នូវ ប្រវត្តិប្រាសាទបាយ័នដែលជានិមិត្តរូបដ៏ ធំ ទូលំ ទូលាយខ្លាំងណាស់នៅសម័យកាលនោះ។បើសិនជាគេប្រៀបធៀបទៅនឹងក្រុងអង្គរធំដែលស្ថិតនៅចំកណ្ដាលសមុទ្រទឹកដោះ។ហើយដែលពពួកទេពនិងពពួកអប្សរ បាន បបូរគ្នាកូរសមុទ្រនេះឲ្យខាប់ លុះសមុទ្រនេះចេះតែខាប់ឡើងៗ គេក៏ប្រមាញ់យកទឹកអម្រិតដែលនឹងផុសចេញមក។ហើយព្រមព្រៀងគ្នាថាអម្រិតនោះត្រូវបានទៅក្រុមណាដែលត្រូវនឹងដណ្ដើមយកបានមុន។
តាមឯកសារបង្ហាញ ឱ្យដឹងទៀតថា ដោយឡែកភាគីទាំងសងខាងទាំងនោះបាននាំគ្នាយក ពស់ មួយមានឈ្មោះថា”ពាសុកី” មក រុំ ជុំវិញ ភ្នំមន្ទរ ហើយរូតបង្វិលភ្នំទៅមកៗ ដូចជាក្នរដូច្នោះឯង ។ដូចដែលកូរសមុទ្រនេះ អ្នកទស្សនាអាចមើលឃើញរឿងចម្លាក់កូរសមុទ្រនេះ នៅតាមច្រកទ្វារចូល អង្គរធំទាំងប្រាំ។
ក្នុងអត្ថន័យនេះ អង្គរធំ ដែលមានប្រាសាទបាយ័ន ឬ ហៅថា ជ័យគីរី បើតាមសិលាចារឹក នៅកណ្ដាល គឺជាបុរសដែល កើតជាថ្ម ។ហើយក៏លែងស្លាប់ដែរក្រោយពីចាម្ប៍អុកឡុកអស់រយៈពេល 4 ឆ្នាំមក ក្នុង(គ.ស១១៧៧.១១៨១)។
ដូច្នេះប្រាសាទបាយ័នគឺជាស្ថាននៃ”ពុទ្ធមហានាថ”ដែលគេតម្កល់នៅចំកណ្ដាលប្រាសាទ។ដែលមានព្រះពុទ្ធរូប។នាគប្រក់នេះ ដែលទទួលរងនូវការខូចខាត។នៅពេលដែលខ្មែរត្រឡប់មកកាន់សាសនាព្រាមណ៍វិញ ផុត ពី រាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី 7ល្វែង ដែលជាអ្នកកសាង។សព្វថ្ងៃព្រះពុទ្ធរូបនោះបានតម្កល់នូវព្រះវិហារ 7 ល្វែងតាមផ្លូវចេញទៅទ្វារជ័យ។
មិនតែប៉ុណ្ណោះមានទេពនិកសំខាន់ៗទាំងឡាយ ដែលថែរ រក្សាប្រភពខ្មែរ សម័យនោះក៏គេមានសាងព្រះពុទ្ធរូបតម្កល់នៅតាមបន្ទប់ផ្សេងៗ នៅតាមទីនេះដែរ ដូចជា ទេព នៅ វត្តភូ ព្រះវិហារ ភ្នំ ជីសូរ្យ និង ប្រាសាទភិមាឃជាដើម។ក្នុងន័យនេះប្រាសាទបាយ័ន ជាទីប្រជុំ នៃ ទេពទាំងពួង នេះជាន័យ នៃពាក្យ (ទេវាវិនិច្ឆ័យ)។
គួររំលឹកឡើងវិញថា ផ្ទាំងថ្មចម្លាក់នៅទីនេះ ដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ពន់ប្រមាណ។ជាពិសេសនៅ ថែវខាងក្រៅត្បិតសំបូរ ទៅ ដោយហេតុការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រផង ពី ជីភាពធម្មតា នៃប្រជាជនសាមញ្ញផង។គេមិនត្រឹមតែឆ្លាក់រូបប្រជាជនខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេ។តែយើងឃើញមានចម្លាក់ដ៏សែនរស់រវើក បានបង្ហាញពីជនជាតិចិន ដែលជាម្ចាស់ហាងរកស៊ីខ្លះមានផឹកស្រាស្រវឹង លេងសើចជាដើម។រីឯកន្លែងនៃផ្នែកផ្សេងៗទៀតដែលបានបង្ហាញពីទ័ពដែលមានរូបខ្លះយើងអាចបកស្រាយបានយ៉ាងងាយ។ខ្លះទៀតធ្វើឱ្យយើងលំបាកយល់ប៉ុន្តែទាំងអស់នោះសុទ្ធសឹងមានភាពរស់រវើកដែលមានទ័ពខ្លះជាខ្មែរ ខ្លះជាចិនខ្លះទៀតជាចាម្ប៍ ៕
រុងរឿង
